Elías na tenda do seu centro oleiro. Foto tomada de Flickr. Autora: Venaslarguísimas
Continuamos coa nosa particular viaxe polos obradoiros sobreviventes da olería tradicional galega. Desta volta movémonos cara ó Concello de Sober, na Ribeira Sacra lucense, co gallo de coñecer máis polo miúdo a olería tradicional da parroquia de Gundivós.
Non podemos negar a nosa predilección polo xeito de facer vasillas deste recuncho da nosa terra fronte a outros centros oleiros activos así como polos seus resultados.
Como veremos, en Gundivós é onde se conserva unha tradición máis pura na arte de facer olas, máis ancestral, máis ligada aos recursos da sociedade tradicional campesiña galega, máis primitiva, se queredes. De feito, a técnica de Gundivós, pódese levar polo menos até época romana, sendo o único lugar da península que continúa a empregar o torno baixo, movido directamente a pulso polo brazo do artesán, a fortes tiróns cando precisa que vaia rápido.
Elías González, Oleiro
Acubillounos no seu obradoiro Elías, un dos poucos artesáns que continúa a facer olas por estas terras dun xeito regular, como modo de vida. Reunímonos con el, estreitamos a súa man, unha man enorme, firme e áspera, como debe ser a man na que toma forma a tradición da nosa terra, verdadeira ferramenta do oleiro. Se xa iamos engaiolados pola capacidade evocadora destas pezas de arxila, Elías puxo un acento na nosa evoción por elas e por todo o que teña que ver coa Ribeira Sacra.
Cunha conversa cadenciosa e abondosa mais sen esgotar aos seus contertuliospercébese que Elías é un home moi consciente da súa profesión, sobre a que se sente orgulloso e se nota reflexionou a reo.
Fachada principal da Rectoral de Gundivós. Tomada de jubiladajubilosa.com
A Rectoral de Gundivós
O seu propio obradoiro pinga tradición aló por onde pisas. Hai uns anos adquiriu a Casa Pastoral de Gundivós, unha gran casona tradicional de 1750. Os seus masivos muros graníticos acollen diversos espazos creados por Elías, tanto na súa vertente física, igual que toda a casa que amañou coas súas mans de oleiro, como na reflexión dos usos deses espazos, rodas dentadas dun engrenaxe complexo, dun proxecto ambicioso.
“Pois isto vaivos gustar, seguídeme”. Dixo Elías, ao decatarse de que os nosos bois eran moi afeccionados á arqueoloxía, cun aceno misterioso. Saímos do espazo destinado a tenda e seguímolo cara á sala contigua. Alí topamos de fociños cunha verdadeira exposición de olería tradicional.
“Moitas pezas atopeinas na reforma da casa, algunhas estaban para recoller auga das pingueiras no sobrado”. Comentaba mentres mirabamos engaiolados os barreñós, as ámboas, meleiras, graxeiras e demais pezas, algunhas cuns douscentos anos e todas cunha preciosa pátina que evidenciaba a súa senectude.
Pero aínda máis, no chan do cuarto, que Elías nos explicou era a antiga bodega, un cristal musealizaba o nivel de ocupación anterior con anacos de cacharrada semisoterrados. Arqueloxía da Galicia tradicional.
Do resto da casa, debemos salientar a enorme lareira, digna de Ao pé do lar, moi ben conservada, con trebellos de cociña e as súas alacenas e fresqueiras.
Tamén o gran patio interior da casa no que no verán coloca o seu torno baixo, non para facer exhibicións baleiras senón para traballar á vista os demais.
A Técnica
O xeito no que se traballa en Gundivós é todo un espectáculo. O propio torno, de roda baixa, que require de moito esforzo para xirar, condiciona o proceso de levantar a peza xa que é un ritmo entrecortado no que o artesán debe parar para darlle novo impulso ao torno, a non ser nas pezas máis grandes, nas que un axudante é quen se ocupa de dotar á roda de movemento continuo.
Fronte a outros centros, como Buño, nos que a peza se comeza cun pelouro botado enriba do torno que leva toda a masa precisa para a peza, en Gundivós, bótase primeiro unha cantidade que se aplana e serve de fondo, logo vanse engadindo “cerillotes”, unha sorte de churros que se van engadindo para conformar a peza en altura. Despois, co torno xa movéndose rápido, iguálanse os “cerillotes” deixando unha superficie uniforme.
A característica cor negra da olería de Gundivós, hoxe elevada a categoría estética do enxebre, responde a razóns utilitarias.
Elías quentando unha peza. Imaxe tomada de Panoramio, autor: Arceibe
Unha vez cocida a peza, para proceder ao seu vidrado interno, quéntase directamente sobre lume de ramallo co consecuente ennegrecemento da vasilla á que logo se lle bota unha resina en po (pez) que funde directamente ao contacto co barro quente.
Non tódalas pezas precisan de seren vidradas. As que non, tamén denotan na súa superficie a estética da tradición, do ancestral, xa que a cocedura das mesmas tamén se leva a cabo en fornos arcaicos sen grella, quedando algunhas zonas máis expostas á calor que outras polo que adquiren unha superficie desigual no seu cromatismo, case ao xeito das cerámicas feitas con técnicas castrexas no obradoiro de Cuntis, das que xa temos falado noutra ocasión.
Xa de volta na tenda, referíndose aos nosos antergos, dixo Elías “esta xente pensaba en barro”. Sostiña na man o que a primeira vista, dende a nosa visión urbanita, interpretamos coma un remate para tellado mais que resultou ser algo ben diferente.
Tratábase dun sacaleites de barro que facendo baleiro sobre o peito extraía o leite materno.
Concluindo…
Coñecemos xa da man dos nosos bois os centros oleiros de Buño, Niñodaguia e Gundivós, aos que considerabamos os únicos en activo. Non é así. Como sempre acontece con estas cousas, falando ao redor dos tornos dos artesáns descubrimos que hai outros centros, máis esquecidos, nos que se continúa a traballar.
O noso De Lorean achegaranos a coñecelos, máis non polo momento. O 1 de xuño pasado comezou un proxecto de intervención arqueolóxica no xacemento da Lanzada que promete uns resultados abraiantes.
Seguiremos moi de preto todo o verán esta escavación, informando a quen nos lea do seu desenvolvemento, convertendo, coma sempre, o noso De Lorean nunha máquina do tempo que nos achegue á nosa Historia.
A Casa Reitoral De Gundivós, deveu da man dun particular nun verdadeiro centro de interpretación da olería tradicional con sala de exposicións, audiovisuais, obradoiro e tenda, ademais do proxecto de crear cursos ou escola para acoller a outros comañeiros de profesión que queiran coñecer as técnicas desta olería con arume a Historia.
Elías González representa a forza da tradición galega, unha forza que loita por volver agromar despois de autonegarse tempo abondo, a forza do cabo Touriñán loitando non só contra o impacto do mar senón tamén contra o impacto ambiental. É a mesma forza dos milleiros de gorxas que se xuntan nas cidades galegas para berrar: Queremos Galego!.
É a nosa forza.
PostPost
Unha imaxe vale máis que mil verbas, enlazo dous vídeos de Youtube, subidos por Arceibe no que se ve o fermoso proceso de produción.
De Lorean de Bois 
14 Decembro 2010 at 2:52 pm
No primeiro andar da rectoral hai tamén outra peza sen igual que aplica a olería tradicional á arquitectura: O pombal que fecha a cuberta do despacho, feito cunha morea de cilindros de barro superpostos. Hoxe está en desuso, máis no seu tempo as pombas debían meter un barullo na casa de mil demos. Tamén hai ampla galeria fotográfica do trabalo de Elías, por se che interesa! Sempre nos acolleu e acolle a calquer visitante coa paciencia e a adicación de quen sabe que está, despois de tantos anos de traballo, onde quere estar.