Unha xeira na Xironda

Artigo publicado no Lecer deste domigo. Grazas a Antonio, Carme, Pelón e Tito, e toda a Xironda

A Xironda é unha parroquia do concello de Cualedro situada a poucos quilómetros da Raia portuguesa. Achegámonos este ano para revisitar os amigos que fixemos o ano pasado. Igual que o ano pasado ficamos na Casa do Cruceiro, onde tan ben nos trataran Carme máis Antonio.

A intención deste ano era a de pasar uns días de lecer. Non tanto ir polos diversos entroidos sudgalaicos, senón máis ben descansar e visitar os múltiples recursos que ten a Xironda e máis a súa contorna. O incríbel Castro de San Millán e o de Saceda,a Peneda da Muller, o neveiro dos Monterrei, ou os antigos fornos comunais. A Xironda é máis que Entroido, é un sitio para visita en calquera momento do ano.

Laza: entre a tradición e a posmodernidade

En calquera caso non puidemos evitar achegarnos a Laza o Luns Borralleiro para que nos picaran co toxo e nos tiraran as formigas. Dende logo, que distancia máis grande entre este Entroido, explotado dun xeito xa masivo, e o Entroido por descubrir que se celebra na Xironda.

En Laza, vai perdendo a tradición á que lle gaña a decadencia. Por suposto, unha decadencia que tamén ten o seu encanto. Na Praza da Picota de Laza, mestúranse grupos dispares. Familias que levan as súas crías a coñecer un Entroido ancestral. Xanciños e Milhomes vindos dende todas as partes da Galiza. Guaperiñas urbanitas que tiran de Iphone para compartir retallos da súa vida, en tempo real. Rapazas acabadas de ser muller que se agarran a bidóns de calimocho que logo volverán á terra, será o Pachamama, acurrucadas nun portal mentres algún rapaz coa faciana volcánica de pus trata de meterlles man.

A Praza da Picota mentres se espera a que baixe a “Morena”, é un fervedoiro de todos estes actores, vixiados de preto polos peliqueiros que non dubidarán en mallar neles se interrompen o camiño. É unha festa moi wilderiana, na que os disfraces e o alcol precipitan os acontecementos. Historias anónimas debaixo das máscaras.

Falta pouco, este ano a Morena atrásase. A Picota ferve en litronas e calimochos que vai de man en man. Agroma a impaciencia. Algunha liorta que tira fariña. Baixa a Morena, ruído, toxos, formigas, máis fariña. Rebumbio.

A Xironda: Un Entroido de carallo 

Na Xironda tamén hai festa. O Trío Sevilla anima a velada. Entre canción e canción exhorta a Comisión para que conte con eles o ano que vén. Esperemos que non.

No centro da praza un enorme lume que leva case todo o Entroido aceso ilumina e quenta tanto os que levan moitos entroidos nas costas como aos novicios. Viño, chourizos, panceta e pantrigo, dan forzas para o baile. Cumbia mesturada con muiñeiras sae dos altofalantes da Sevilla.

Os mozos bailan mentres os maiores gozan ao seu xeito, sentados, vendo como bailan os mozos, recordando. Nun recanto, un rapaz faille as beiras a unha moza que xoga a non ter interese. Se cadra o lume as máscaras e a música, fai que agrome ese amor que se foi cociñando paseniño.

Sae a queimada, hai que tirarlle un grolo. Os diversos pasos do ritual do Entroido indican que a súa fin se aproxima. Hai que queimalo. Os rapaces van á praza do lado coller un enorme boneco de palla que fixeran nos días anteriores. Mide máis de tres metros e loce un enorme falo ergueito. Entre todos o levan á praza, fronte ao escenario do Trío Sevilla que por fin recolle.

O boneco do Entroido da Xirona, entre as lapas

O grande órgano xa lle foi cercenado e loce na man dun home encaramado ao boneco tumbado que o move no ar iniciando a poxa. As comadres comezan a poxar por ese gran carallote de palla. Ímolo papar todo– berran unhas poxantes. Risas xerais. No momento máis divertido da noite, as mulleres poxan e lánzanse chanzas unhas a outras. Os homes azuzan –Sei que non tés diso na casa, ou? Os pequenos rin, algúns porque entenden, outros contaxiados polo ambiente festivo. Finalmente sae en cincuenta euros.

Cóllese ao boneco e tírase ao lume. Ese lume que alumeou durante todo o Entroido, agora é o responsábel de acabar con el. A palla combuste rápido, fai moito fume.

Aai, Entroidiño! – láianse as máscaras convertidas en plañideiras O entroido marchou coma un ninja, entre unha nube de fume. O Entroido xa foi, ata o ano que vén. Volverase coller a palla.Volverase facer o boneco. O mozo volverá facer as beiras e os máis vellos aledaranse de levar un Entroido máis para o cadaleito.

O ano que vén volverá o Entroido. Onde o pasaremos? Na anónima Laza ou na familiar Xironda? Bebendo calimocho ou viño cosecheiro? As dúas son boas opcións. Depende do que procuremos.

Dende logo, se vamos a Laza, non podemos deixar de ir tomarlle o cabrito ou o cocido a Casa Elena, en Souteliño, a un par de quilómetros.

Do que non podemos deixarde facer na Xironda, falaremos na seguinte entrega.

Advertisement

Baixo da Terra (Termarum)

Artigo publicado no Lecer do día 07 de Febreiro de 2010. Co pasar dos anos, o proxecto de Castrolandín segue a ser exemplo da xestión do Patrimonio por parte da comunidade local. Os Amigos dos Castros logo de petar en moitas portas institucionais, obtendo largas e negativas, acadaron levar a cabo o proxecto. Este proxecto vén demostrar como para a arqueoloxía institucional, este tipo de asocicións son consideradas un estorbo ao contrario que noutros lugares do mundo. O maior mérito é o de amosar como pode agromar un proxecto fresco xurdido dende a base.

Cuntis, un manancial de patrimonio

Mámoas, petróglifos, arquitectura eclesiástica e señorial, augas termais e por suposto, un castro moi especial é o que nos agarda en Cuntis, concello pontevedrés que visitamos esta semana a bordo do noso De Lorean.

Efectivamente, Cuntis conta con abondoso patrimonio prehistórico (tamén histórico e artístico) que xustifica a nosa visita, pero máis aló da cantidade nos interesa a calidade, xa que o xacemento de Castrolandín, á marxe dos bos resultados colleitados nas súas escavacións, resulta paradigmático pola súa xestión e posta en valor.

Comezando polo principio, na sede da Fundación Terra Termarum, xunto a Biblioteca Municipal, recomendárannos distintas visitas. Deste xeito se o que nos interesa son as mámoas, indicarannos como chegar até o Campo das Tombas en Arcos de Furcos ou ó Petouto dos Mouros na parroquia de Troáns. Se o que queremos é ver gravuras milenarias, a cantidade de pedras insculturadas deste concello é enorme, distinguíndose até cinco áreas de petróglifos: A Ran, Cequeril, Laxos-Cardecide, Arcos de Furcos e Xinzo.

Mais como apuntabamos, non podemos pasar por Cuntis sen visitar Castrolandín. Moitos son os aspectos que fan deste xacemento un dos máis especiais do noso territorio. En primeiro lugar, o trazo máis subxectivo vén dado por ter sido xunto ó de Neixón o lugar onde o noso De Lorean comezou a súa andaina mediante colaboracións voluntarias nos veráns de 2005 e 2006, grazas a unha equipa de profesionais dirixida por Carlos Otero que coa súa paciencia e atención levou os pasos de varios estudantes cara ao mundo da Arqueoloxía.

Terra Termarum. A Fundación

Deixando de lado os recordos persoais, inevitábeis ó escribir sobre este xacemento, cómpre sinalar o que converte a xestión de Castrolandín en modélica.

Pois se Castrolandín chegou a escavarse e converterse nun referente tanto a nivel científico como de visitas, foi grazas á iniciativa da comunidade local que a través da Asociación de Amigos dos Castros primeiro, e da Fundación Terra Termarum despois, foi a verdadeira artífice da recuperación do xacemento.

Os primeiros froitos agromaron cando en 2001, tras anos de traballo, a Asociación recuperou o San Xoán Castrexo cuxa tradición se perdera na longa noite de pedra.

Esta celebración do solsticio de verán, ten como escenario a croa do castro iluminada cunha gran cacharela central e múltiples fachos de piñas en lampas que arrodean o perímetro.

Como sinala Ayán(Pasado e Futuro de Castrolandín.2002  PDF) , son tres os elementos simbólicos que destacan nesta festa: o ritual propiciatorio/purificador como en todas as cacharelas de San Xoán, a procura da fertilidade por parte das mulleres en idade que chimpan as lampas e a autoafirmación da aldea fronte á outras veciñas mediante a celebración nun outeiro da festa facéndoa visíbel dende moitos puntos da bisbarra.

Unha vez acadado este obxectivo e xa constituída a Fundación Terra Termarum, presidida por D. Olimpio Arca e integrada pola devandita Asociación, a Comunidade de Montes de Castrolandín, o concello de Cuntis e dúas empresas, Engasa e mais a propietaria do balneario Termas de Cuntis empezaron a traballar a prol da recuperación do lugar.

En colaboración co LaPa (CSIC) elaborouse un plan director que foi patrocinado con fondos Leader, posibilitándose as primeiras sondaxes arqueolóxicas que deron paso a sucesivas campañas de escavación en 2004.

Máis adiante, en 2007 configurouse un campo de traballo e artellouse un proxecto ocupacional no que ocupantes do centro penitenciario da Lama colaboraban nos traballos de escavación.

Castrolandín, un castro para visitar

O terceiro aspecto que incide sobre a personalidade de Castrolandín é o xeito en que os achados foron xestionados, potenciándose dende un primeiro momento a divulgación das resultas dos traballos.

Castrolandín ofrécelle ó visitante unha rápida e clara vista xeral sobre o fenómeno castrexo, polo seu tamaño, moi abarcábel e polos múltiples tipos de estruturas arquitectónicas existentes, identificándose diferentes tipoloxías de unidades domésticas, edificios comunais, e unhas defensas –foxo e murallas– que facían de Castrolandín un poboado inexpugnable.

No seu día, entrábase ó castro subindo unhas escaleiras flanqueadas por un torreón que aínda podemos ver hoxe.

Vista dun sector escavado de Castrolandín

Actualmente creouse un Obradoiro de cerámica castrexa que cun traballo de arqueoloxía experimental compilou os pasos e técnicas da elaboración dos cacharros na Idade do Ferro co obxectivo de facer réplicas grazas a unha base de datos das formas.

No obradoiro realízanse fundamentalmente réplicas de pezas exhumadas en Castrolandín, aínda que tamén se fixeron algunhas doutros xacementos. Mediante a elaboración de cursos e materiais didácticos, o obradoiro pretende converterse en referencia no ámbito da elaboración de réplicas arqueolóxicas.

Na sede da Fundación Terra Termarum podemos ver e adquirir estas pezas para quen queira levarse un orixinal recordo da súa visita a Castrolandín.

Esta experiencia fálanos da importancia da olería nestas sociedades prehistóricas como medio de satisfacer as distintas necesidades que xorden no seu seo e da enorme cantidade de información que os arqueólogos poden tirar dun pequeno anaco de barro.

Mais esta importancia da olería non é só propia das sociedades prehistóricas. Se atendemos á sociedade tradicional galega, vemos tamén como estas entendían en gran medida a súa adaptación ó medio a través das manufacturas do barro.

Por este motivo, nas seguintes xeiras, os nosos bois carretárannos polos principais centros oleiros do país intentando comprender o seu pasado, presente e futuro.

Para este traballo colarémonos nos talleres de diferentes oleiros para comprender o seu traballo e coñecer as distintas perspectivas que teñen para a supervivencia deste ancestral oficio nunha Galiza postmoderna. [1]

Por outra banda trataremos a través da nosa seción de concienciar as autoridades políticas sobre a necesidade da realización dunha feira especializada en olería tradicional en Compostela, a capital pangalaica, para dar a coñecer a autóctonos e visitantes as técnicas e formas dos distintos centros oleiros.

Deixamos Castrolandín co paso lento dos nosos bois, agardando que o exemplo de xestión do patrimonio por parte dunha comunidade local non caia no esquecemento e que o traballo de xente como Mario Touceda, Fran Ameijeiras, Manuel Vilaverde ou Elena Cerviño sirva para alentar a xente de toda Galiza a realizar empresas similares

---

[1] Estes artigos xa foron pendurados no blog e podedes consultalos na categoría “olería”

O Prometido é Débeda

Tal e como dixemos, velaí subimos as cartas orixinais de Schapiro e Cook, así como as traducións. As traducións son do noso amigo e filólogo Javier Portela a quen agradecemos que lle dedicase parte do seu tempo. Por suposto, grazas tamén a Ana polas fotos.

Meyer Schapiro

 

Tradución

Estimada Sra Heimann

Moitas grazas pola súa carta ademais das fotografías. Estou realmente encantado de telas no meu poder xa que non vexo o manuscrito dende o ano 1931, e sorpréndeme moito tanto a calidade que teñen como o novidoso dos cadros. Non tiven a oportunidade de comparar as fotos con outros traballos pero creo que o Chartres ma.[1] foi realizado arredor, ou máis ben a comezos, dos anos vinte do século XII. En calquera caso o que máis me sorprende é que sexa tan antigo xa que eu tiña a idea de que as pinturas pertencían ó mesmo período ca portada[2]. Heille escribir de volta cando atope tempo para poñer a proba este razoamento e compare as fotos coas miniaturas datadas e os extractos do texto.

            Supoño que pasarán anos ata que poida volver visitar Souillac. Mentras tanto, non creo que sexa de interese saber se o gravado de Teófilo está incompleto ou se é unha obra en si. Sen embargo, fágame saber se atopa algo, ben sexa iconográfico ou estilístico, que arroxe un pouco de luz no caso de Souillac. Teño pensado facer o correspondente estudio da portada de Vézelay, que tiven a oportunidade de estudiar in situ o pasado Agosto.

            Tamén lle envío á mesma dirección unha copia do artigo de Silos. Como pode ver, foi publicado en decembro do 1939 na revista Art Bulletin, aínda que este número atrasouse seis meses.

Por favor, non dubide en acudir a min se precisa que lle busque calquera cousa por aquí, ou ben se quere que lle consiga fotos ou publicacións. Estarei encantado de serlle de axuda.

Atentamente,

Meyer Schapiro

---

[1]  ma.  refírese a manuscript aínda que a abreviatura que se utiliza é mc.

[2] Portal pode referirse a portada aínda que tamén pode ser pórtico.

 

Walter Cook

Tradución

8 de maio de 1940

Querida Sra. Heimann:

Recibín a súa carta do 22 de Abril, e quérolle dicir que lamento moito que polo momento as cousas non funcionaran como tiñamos pensado para que traballase aquí con nós no departamento de diapositivas. Francamente, a razón principal é que o Dr. Guido Schoenberger, que traballou con nós o ano pasado, non conseguiu atopar unha praza de profesor e polo tanto a miña obriga é proporcionarlle unha. Durante o ano pasado reorganizou completamente o sistema o que nos permitiu mellorar o departamento de diapositivas de tal maneira que agora sería realmente difícil traballar sen el. Así que agora, véxome na obriga de atopar máis fondos fóra da universidade que nos permitan financiar a súa estancia por un ano máis.

Aínda que non parece que haxa moita intención de que saían prazas aquí, eu pola miña parte farei todo o posible para recomendala no caso que saia algunha. Escribinlle unha carta falándolle de vostede ó Arquivo de Arte Cristiana de Princeton, pero como xa lle dixen non son demasiado optimista xa que non creo que habiliten ningunha praza para o próximo ano.

Quérome disculpar por non terlle respondido antes en referencia as fotografías de Beatus Apocalypse. Sinto ter que dicirlle que aquí, en Nova Iorque, non teño os negativos deses manuscritos Beatus . En cambio, poderá conseguir fotos de todos eles dun fotógrafo madrileño, Vicente Moreno, que vive no 9 da Praza das Cortes.

            Deséxolle o mellor,

            Atentamente,

Walter. W. S. Cook

Presidente

Un misterioso libro antigo

Penduramos  o artigo que publicamos onte no Galicia Hoxe

Sobre os pubs

Como xa dixemos na nosa anterior andaina pola pérfida Albión, volvemos encantados da nosa viaxe por Inglaterra.

Ademais dos elementos do patrimonio histórico-artístico que visitamos, ou da campiña, esa tupida alfombra de herba que cobre a illa, volvemos fascinados por outra gran mostra da cultura británica: os pubs.

Os pubs ingleses son un territorio liminar, indeterminado, dentro da cosmoloxía inglesa. Un pequeno microcosmos que serve para unir/separar a esfera privada da pública, para transitar da unha á outra.

Os pubs son lugares públicos, de encontro, de conversa, mais teñen tamén un aquel de privado, de fogar. Coa súa luz tenue e tamizada por cristais decorados e a súa decoración a poder de moqueta e de mobles de madeira, acadan un ambiente íntimo, pousado.

Dentro do universo pub hai moitos subtipos. Existen pubs destinados a un público mozo, con música máis ou menos alta e múltiples xogos de taboleiro ou de dardos, mesmo algún con adaptacións de futbolíns. É habitual nestes pubs que algún día de semana organicen xogos colectivos coma os “quiz”, xogos de preguntas e respostas.

Nos últimos tempos veñen de agromar unha serie de pubs, denominados “gastro-pubs”, nos que se lle dá unha volta aos pratos tradicionais de pub coma o peixe con patacas fritidas ou as salchichas con puré, por certo, moito máis saborosos que a fama que lles precede. Estes pubs especialízanse en comidas, ofrecendo unha variedade máis ampla que outros e en moitos casos con toques de “nova cociña”.

Porén, os pubs que máis nos gustaron foron os real Ale pubs. Estes pubs reciben o seu nome dun tipo de cervexa, a Ale, unha cervexa con máis corpo que as habituais lager ou pilsen das nosas terras e cun característico sabor amargo. Nos real Ale pubs, é habitual atopar un bo elenco de billas de cervexa deste tipo cambiando cada certo tempo de marcas ou de especialidades.

Normalmente son cervexas elaboradas en pequenas fábricas case locais dun xeito practicamente artesanal.  Claro que tamén hai grandes marcas que operan a nivel nacional, pero é habitual atopar pubs que só traballen Ales locais.

Billas de Ale no Devonshire Arms

Recoñeceremos un real Ale pub ao entrar pola súa gran ringleira de billas ao carón da barra. Son billas especiais, diferentes ás nosas cun mando que destaca en altura e do que os camareiros turran cara si varias veces ao escanciar unha pinta, pois non é un sistema de presión senón máis ben de bombeo o que libera esta bebida que adoitan servir máis morna ca nós e menos gaseada, evitando a molesta inchazón no bandullo.

Precisamente nun destes real Ale pubs foi onde nos contaron a historia que queremos compartir con vós. Concretamente no Devonshire Arms, en Cambridge, pub especializado na pequena cervexeira local Milton Brewery.

Quedamos alí con Ana Hernández, unha amiga investigadora especializada en Miniaturas medievais que se achegou a vernos dende Londres, onde realizaba a súa estadía de doutoramento.

O misterio

Pedimos unhas pintas de “Augustus”, a Ale que máis nos gustou de toda a viaxe, da Milton Brewery, e sentamos nunha pequena mesa. Puxémonos brevemente ao día e logo Ana dispúxose a contarnos unha historia que xa nos anticipara por mail que nos tiña que contar, que nos ía encantar.

–Eu vou moito pola biblioteca do Warburg Institute, unha biblioteca enorme na que case sempre atopo o que busco…e ás veces o que non busco– dixo como anticipando o que ía contar.

–A bibllioteca está ordenada por temática, non por alfabeto, polo que cando vas coller un libro, os que o rodean están relacionados co que ti queres –púxonos en antecedentes–. Pois ben, fun coller un libro e ao seu carón había outro que me chamou a atención. Collino. Era un libro vello pero bastante ben conservado, con agarimo. As tampas algo soltas pero sen estar rotas. Fun á miña mesa e logo de consultar o que me interesaba, abrín este para ver o que atopaba. O libro abriuse directamente nunha páxina, como se houbese un marcapáxinas, –dixo con misterio–. Pero marcapáxinas non había, había uns papeis.

Nese intre Ana, sabedora de que toda a nosa atención estaba nas súas verbas colleu a pinta e deulle un enorme grolo. Nós fixemos o mesmo, case inconscientemente.
O libro pertencía ao fondo de Adelheid Heimann, investigadora que doara a súa colección de libros á institución–outra pausa dramática– o que había dentro eran cartas dirixidas a ela, de 1940!

Ademais eran cartas entre investigadores, unha de Schapiro e outra de Cook. Schapiro, sobre todo, é un coñecidísimo historiador da Arte, un banzo fundamental na evolución da disciplina. Hai que imaxinar a sorpresa, para unha investigadora que pensaba pasar outra mañá de tedio na biblioteca e que de repente atopa dúas cartas que levaban sesenta anos encapsuladas no tempo.

Claro que non é unha descuberta de primeira orde, pero si que é unha xanela aberta á vida de tres persoas que en tempo de guerra seguen adiante coa súa teima e paixón, se cadra para non pousar os ollos no convulso mundo que lles tocou vivir.
Contrasta unha vida de trincheiras estancadas, de liñas paralelas sen movemento nas que as vidas eran fichas dun xogo de altos mandos, coas destes cosmopolitas investigadores que pensan en postos en fundacións e en visitas a Vezelay e Chartres, intercambiando artigos e opinións. Un mundo académico que por definición se opón ao mundo real.

Na carta de Schapiro, hai a única alusión á Guerra, cando di “Supoño que pasará moito tempo antes de poder visitar Souillac” ou “no tempo que vivimos non haberá demasiado interese” , referíndose a un relevo que chama “relevo de Teophilus”.
Ademais, Schapiro mándalle unha copia dun artigo seu sobre Silos e ponse á súa disposición no que precise.
Na súa carta ,Cook, moi suavemente, dille que é imposíbel obter o posto que ela solicitara no “slide lantern department”, alegando que un tal Guido Schoenberg ten máis méritos e está ligado ao lugar. Asemade recoñécelle que non ve posibilidades de que fagan novos contratos a medio prazo. En calquera caso, recomendouna para o “Index of Christian Art at Princetown” pero tampouco cre que teñan vacantes. Unha investigadora tratando de sobrevivir en tempos difíciles.

Despídese indicando que el non ten os negativos dunhas fotos que ela lle solicitara do Beato do Apocalipse, que debe poñerse en contacto cun tal Vicente Moreno, en Madrid.

Para quen queira consultalas, penduraremos as cartas e unha tradución delas no noso blog deloreandebois.wordpress.com

Domingo de Piñata

 Achégase o Entroido polo que recomendamos un destino para pasar esta festas cerca do Triángulo Máxico: A Xironda. Este artigo foi publicado orixinalmente no Lecer do día 21-06-2010

O Entroido

O noso De Lorean é un enxeño mecánico que tirado por bois nos permite desprazarnos no tempo. Normalmente viaxamos cara ó pasado a través dos restos que subsisten no presente para tratar de achegarnos un pouco ás sociedades que a produciron. Mais os vestixios do pasado non sempre se nos presentan a xeito de castros, igrexas ou pazos.

Ás veces estes vestixios teñen un carácter máis antropolóxico e teñen que ver con comportamentos ancestrais dos que é difícil establecer un comezo, un punto de inicio. Tal é o caso do Entroido que acaba de celebrarse en toda Galiza, nomeadamente o que ten lugar en Laza e os seus arredores que nos remiten a ritos que non están necesariamente relacionados coa cristiá loita de Don Carnal e Dona Cuaresma.

Nesta xeira non trataremos de establecer orixes ou estudar dun xeito académico este tema tan apaixonante como complexo, senón que o noso obxectivo, simplemente, é o de aproveitar este Domingo de Piñata para coñece-la realidade que atopamos nalgúns puntos da zona Sur da provincia de Ourense e animar a quen queira coñece-los de primeira man en vindeiros anos.Máscaras, cachucha, charangas, fariña, gaitas, bica, formigas e licor-café son algúns dos ingredientes que marcan o Entroido ourensán, aderezados con moitas ganas de esmorga.

O triángulo máxico

Desta volta, pois, os nosos bois levarannos por ese denominado Triángulo Máxico que semella unha especie de Triángulo das Bermudas no que moreas de persoas se perden nestas datas esvaecéndose a noción do espazo-tempo.

Laza convértese durante estes días centrais do Entroido nun campo de batalla no que as formigas se enfrontan aos homes, os peliqueiros a calquera que se interpoña no seu camiño e o viño e licor-café ao equilibrio dos asistentes.

Batalla campal na Franxa de Laza. Salvador Brun

 O propio escenario favorece o desconcerto, a confusión, pois a Praza da Picota, a principal de Laza, adaptada aos desniveis do terreo e que acolle nos seus socalcos a centos de persoas é un protagonista máis deste participativo Entroido. Catro rúas desembocan nela, o que supón catro flancos de ataque para os peliqueiros que aparecen, co seu sorriso perpetuo, por calquera deles. A confusión total dáse na Baixada da Morena, o luns de Entroido, entre toxos, fariña e formigas e os berros, empurróns e avalanchas que provocan na concorrencia.

Laza gábase de ser o máis antigo dos Entroidos galegos e o seu segredo de lonxevidade cecais sexa o de saber adaptarse aos tempos. Na Picota mestúrase a Galiza máis tradicional coa máis posmoderna. Os ancestrais látegos dos peliqueiros golpean traxes de superheroes trasnoitados, os toxos pican as cabezas de urbanitas filoenxebristas con gafas de pasta, a “Cabritinha” das charangas comparte espazo co Himno do Antigo Reino de Galiza que agroma dos foles das gaitas e o licor-café mestúrase coas botellas de dous litros de calimocho.

Mais tamén hai maxia fóra do Triángulo. O noso De Lorean recalou nas terras arraianas do pobo da Xironda, Concello de Cualedro. Trátase dun pobo que no Entroido recupera a toda a xuventude que ten dispersa pola Galiza. A Xironda viviu o seu esplendor cando a Raia separaba dúas realidades económicas e ringleiras de homes e gando a traspasaban de noite, polas montañas, buscando un suplemento ás economías de subsistencia.

A sorpresa: A Xironda 

A Xironda acolleunos con amabilidade no seu Entroido e queremos agradecer ós seus veciños, sobre todo a Carmen e Antonio, a Tito e ao Pelón que nos convidaran á súa verbena do domingo á noite a escoita-la orquestra Alkar e a comer dos seus chourizos, panceta e empanada e a beber do seu saboroso viño.

 Segundo nos contaban os veciños, A Xironda foi dos poucos sitios que non atendeu á prohibición da ditadura sobre o Entroido e seguían a poñe-las chocas e as máscaras de madeira como os seus antergos, mentres Atila pasaba por Galiza. Co decorrer do tempo, a tradición foi esmorecendo chegando a venderse os traxes antigos, xa en desuso, aos peliqueiros de Laza.

Aproximadamente a partir do 2000 comezou a recuperarse a tradición. O detonante foi a ancestral rivalidade co veciño pobo de Cualedro. Ao decatárense de que estes estaban copiando os antigos traxes xirondeses que quedaban, decidiron ser máis rápidos e xuntar cartos e esforzos para seren eles os recuperadores.

Hoxe en día contan cuns trinta traxes feitos ao xeito antigo coas correspondentes máscaras, asemade, a recuperación serviu finalmente para que os mozos do pobo ficaran nel no Entroido e non andasen pola noite, conducindo, dun lado a outro do Triángulo.

Peliqueiros en ringleira na Praza da Picota. Salvador Brun

O traxe e careta amítanse moito aos tradicionais de Laza, mais na Xironda chámanse Máscaras en troco de Peliqueiros. Tamén levan as chocas que fan soar ritmicamente co seu camiñar e látegos de coiro por se alguén se interpón na súa ruta.

Outro dos fitos importantes dos festexos xirondeses é a queima do Entroido, un boneco antropomorfo feito de palla de trigo e centeo que co seu enorme e ergueito falo alude, de seguro, a algún rito propiciatorio de fertilidade nas colleitas. Asemade, para a palla do Entroido, resérvase unha cantidade dos cultivos que se traballa, colleita e trilla dun xeito tradicional, manual, pois a máquina fai palla inservíbel para o boneco. A sementeira, a colleita e demais procesos dos cereais para face-lo Entroido festéxanse con xuntanzas e merendolas populares.

Seguindo a traza da Raia chegamos a Oímbra, onde tamén se celebra un peculiar Entroido no que a xente vai acompañada dunha charanga polas bodegas das casas na procura dun vaso de viño e algo para botar ao estómago, chourizo, empanada unha cunca de caldo ou chocolate con churros. A troula está asegurada nesta pequena poboación fronteiriza.

Nesta pequena xeira co noso De Lorean fixemos un percorrido polo Entroido ourensán alternativo, menos masificado mais igual de divertido e animado.

Agardamos animar aos lectores a facer unha andaina por estes pobos sudgalaicos onde serán acollido con calor a pesar do frío inverno. Para aqueles interesados, hai na Xironda unha Casa Rural, a Casa do Cruceiro, onde serán moi ben acollidos e terán un refuxio para o Entroido. Asemade, a Xironda está moi ben comunicada con Verín, Xinzo e Laza, polo que é posíbel escoller ou combinar un Entroido multitudinario ou un máis familiar e integrador.