A Cociña do Paraíso

Álvaro Cunqueiro é ese gran autor co que eu creo que todos ficamos extasiados ao coñecelo. Se cadra polo seu peculiar universo no que un óso de melocotón pode conter aire de palabras que se fan audíbeis ao crebalo. Se cadra por seren un autor total que escribe en castelán ou galego, teatro, poesía ou prosa, sobre Merlín ou sobre a Venecia quattrocentista, en clave real, máxica ou de realismo máxico.

A ninguén se lle escapa que este ano é o centenario do seu nacemento. Por suposto, non queremos facer unha eséxese, ou moito menos tratar de dicir algo do xenial mindoniense que non estea xa dito, porque é realmente difícil.

Non somos moi de efemérides, mais no caso de D. Álvaro é diferente. Non pola efeméride en si, senón porque á marxe da reedición de parte da súa obra das charlas, concertos ou eventos organizados, é unha escusa para relelo uns e para descubrilo outros. É como eses clásicos que tes en DVD, no andel ao carón da tele e non chegas un día a casa pensando “Ah,pois vou revisitar este filme” pero un día  que o botan na tele e entón si que o ves mentres pensas “Mira que a podería ver calquera outro día…e sen anuncios”.

Cousas que temos os seres humanos, ás veces precisamos dun pequeno empurrón. Con isto é o mesmo. Diciamos “reler ou descubrir”, nós este ano fixemos as dúas cousas. Revisitamos a Miranda de Merlín, o mundo dos menciñeiros e dos feirantes, mais tamén descubrimos unha nova dimensión cunqueiriá a través de “El laberinto habitado”. Trátase dunha “perliña” de libro que recolle os artigos do autor publicados en Destino entre o 1961e o1976. Delicioso, anímovos a todos a botarlle cando menos un ollo.

Imaxe tomada do Galicia Hoxe

Recollendo a idea da efeméride, e de todo o que se podía ter organizado este ano, parece que soubo a pouco, malia que de bos sabores teremos para rato, como imos ver.

Tendo en conta a figura de Cunqueiro, unha figura moi completa e interesante, cabería agardar que as grandes fundacións do país, acudisen como boitres ao reclamo, con exposicións, conferencias, mesas redondas, etc… será que andan máis pendentes da fusión (a nivel fundación e obra social aínda non se fixo) e da bancarización.

O Consello da Cultura Galega, presentou o outro día a súa gran aposta cunqueiriá para este ano. A idea baséase naquel dito de “se queres conquerir o corazón dun home, comeza polo seu estómago”.

Céntranse no trazo de Cunqueiro como gastrónomo, coma o gran gourmet galaico, o procurador de receitas e viños case esquecidas, o eslabón que nos fala de moitas cousas culinarias hoxe perdidas. Mais agora que caemos na conta, realmente este trazo de D. Alvaro é indisolúbel do literario e xornalístico. Cando Cunqueiro fai literatura, introduce imaxes culinarias que fan que o papel arrecenda e cando fai gastronomía, adereza os pratos que presenta coa súa gran pluma. Podemos dicir que é un escritor que escribe con tinta de choco.

Pois o Consello pretende precisamente iso, amosar todos os aspectos de Cunqueiro, enganchando ao público a través do gastronómico. Para iso conta coa axuda de multitude de restauradores que incluirán estes meses na súa carta un menú cunqueirián e quen o pida será agasallado cun libriño, unha escolma de textos gastronómicos, que en verbas do seu autor, Miguel Vila, debe servir para deixar o mel nos beizos, e que o consumidor, queira degustar máis Cunqueiro.

Entre os restauradores que participan nesta iniciativa, está o Chef Rivera, de Padrón quen segundo contaba na presentación deste menú, onde estaba sentado na mesa con xente da cultura do país e máis tamén con Carmen Pardo, leva vinte e cinco anos, ofrecendo no seu restaurante o día 28 de decembro un menú cunquirián de oito pratos, que empeza contra as dúas da tarde e remata pola noite.

Segundo este cociñeiro, experto na gastronomía cunqueiriá, o bo de D. Álvaro é que era un gran papador, é dicir, un tipo que entendía moito de cociña mais non é cociñeiro. Cunqueiro non dá receitas ao xeito tradicional, fala de pratos, de ingredientes, mais non é un Picadillo, non fai recetarios. Este feito dá pé ao cociñeiro para probar, investigar e  adaptar.  Como apuntaba o propio Chef Rivera, Cunqueiro non é só cociña tradicional, tamén presenta elementos que entran nos parámetros da cociña moderna.

Neste sentido contaba a anécdota dunha receita, á da perdiz á brasa. Cunqueiro dicía que se puxera a perdiz nas brasas e ao mesmo tempo se botasen unhas poucas castañas,cando as castañas estivesen, a perdiz estaría lista.

-Calquera sabe que a perdiz precisaría máis cocción, polo menos corenta e cinco minutos- apuntaba o Chef, quen pensaba que sería a típica receita que habería que adaptar. Porén, probou a facelo ao xeito cunqueiriá e estaba perfecta, pouco feita, conservando todo o sabor e cunha textura marabillosa -“Nouvelle Cuisine” cen por cen- dicía o Chef Rivera entre gargalladas.

Hai moitísimos restaurantes que se apuntaron, podedes consultalos  na páxina web do Consello da Cultura Galega, incluso hai moitos na capital do país. Agardemos que o novo Atila acabado de elixir alcaide da cidade que co seu cabalo apurado polo cilicio enganchado na anca está chamado a acabar coa vida cultural da pole -hai que recortar- permita esta iniciativa cultural. Repensándoo, non haberá problema, pois, o da papatoria, e sobre todo, o de beber, gusta moito aos seus acólitos.

Dicía César Cunqueiro o outro día que a literatura de D. Álvaro consegue anular o espazo e o tempo, que por tanto a súa cociña tamén. O prato ideal de Cunqueiro moveríase nun mundo afísico e atemporal.Sería a idealización do padal. A cociña do Paraíso.

A mellor homenaxe que lle podemos facer ao xenial mindoniense no seu centenario é individual. É a de coller un dos seus libros, un bo viño do Condado (ou de calquera outro sitio), poñerse cómodos e a gozar meténdonos no seu labirinto habitado.

 

Artigo publicado no Lecer do pasado 29-05-2011

Advertisement

Patrimoniogalego.net: O novo Catálogo Social

Quen nos siga habitualmente, saberá a importancia que lle damos dende o De Lorean ás iniciativas populares en defensa de Patrimonio. A realidade é que mentres os técnicos de Patrimonio anda en leas persoais, esixindo máis a algúns profesionais que a outros, mentres se lles enche a boca con grandes obras de Centros de interpretación coma o de San Cibrán ou o futurible de Baroña, ou avalando animaladas como a de Neixón, o Patrimonio esmorece no descoñecemento, expectante a que alguén o poña en valor.

Poñer en valor non é facer un panel divulgativo nin construír un edificio, é algo máis complexo. Dicía un mestre que tivemos que o primeiro paso para valorar é coñecer. Para coñecer, hai que ver o que temos, elaborar listaxes, inventarios, catálogos e sobre todo, facelos públicos, accesíbeis.

O xeito no que funcionan as cousas

O outro día falaba cun compañeiro, estaba indignado. Un arqueólogo profesional, en plena era do web 2.0., das telecomunicacións e da libre circulación da información, se quere consultar unha ficha do catálogo de Patrimonio, ten que se desprazar a Compostela, ás oficinas da Dirección Xeral de Patrimonio, solicitar os permisos e toda a burocracia, e logo, consultalas nunha sala no propio edificio, sen poder sacalas e o que é máis grave, nin reproducilas.

Non se pode sacar unha fotocopia, ou unha foto co móbil. Tes que sacar de tinteiro e pluma de ganso e empezar a copiar. Iso, un profesional, un afeccionado, probablemente, non poderá nin acceder. Isto como veredes, non responde a ningunha
lóxica, é un atropelo. O meu amigo dicía: Se comentas isto nun congreso internacional, directamente flipan.

Hoxe en día temos as ferramentas para facer todo máis accesíbel. É tan doado como pendurar as fichas na páxina web oficial. Que calquera cidadán poida descargar esa información, que non está suxeita ademais a ningún tipo de copyright. Ese é oprimeiro camiño para poñer en valor o Patrimonio.

O máis paradoxal é que moitos PXOM, con bens inventariados, si que están pendurados na webs dos concellos.

Coas memorias de escavación ocorre o mesmo, outra vez trabas para consultalas, reproducilas, etc., e tampouco teñen, en principio, ningún tipo de copyright.

Se a Secretaría Xeral de Patrimonio non se encarga do noso Patrimonio, quen se vai encargar? Pois os cidadáns.

Mellorando o existente

A sociedade galega acaba de dar un paso de madurez respecto disto coa creación do novo portal patrimoniogalego.net. Trátase dun portal totalmente independente e popular. Unha iniciativa xurdida dende un grupo de Facebook e que ten por obxectivo o de elaborar un catálogo do Patrimonio Galego.

Un catálogo accesíbel para todos e no que todos poderemos ser catalogadores.A partir do Día das Letras, esta ferramenta estará posta a punto e preparada para que a visitedes e sobre todo,vos animedes a catalogar.

No catálogo, non só se clasificará e describirá o ben, senón que haberá apartados referentes á súa conservación e accesibilidade. Outro dos obxectivos, é o de facer unha lista Vermella con aqueles bens máis afectados. Asemade, darase información legal para poder denunciar agresións ao Patrimonio.

Trátase dunha iniciativa cidadá, na que non hai, nin haberá, ningún partido político detrás, feito que anularía a súa capacidade de acción e a súa independencia.

O proxecto, nada máis ser presentado, tivo gran repercusión nos medios e unha acollida favorábel na Rede.Non é para menos, trátase dunha iniciativa social, á que é difícil atoparlle comparanzas noutros países de Europa, se cadra, porque noutros países, son as propias institucións as que se encargan de achegar esta información á cidadanía.

A rampa da imaxe deveu no maior atractivo para as visitas escolares

Aquí non. Aquí, o maior investimento cultural dos últimos tempos foi a Cidade da Cultura, algo que non promociona a cultura ou o Patrimonio dende a base, senón que pretende ser o escaparate dos resultados dun camiño que non se comezou a facer, de aí que os edificios estean baleiros, porque non se fixo un esforzo previo de consolidación de Patrimonio ou cultura.

O que temos é un trampantollo, un escaparate para amosar unhas mercadorías, que non é que non teñamos, senón que non están explotadas.

A Xunta xa amosou cal é a súa forma de xestión. A política das grandes obras. A xestión curtopracista que xera un “Arquivo de Galicia” cun amplo espazo para depósito, pero por non planificar conta con espazos nos andeis que superan as dimensións ocupadas por unha caixa de arquivo definitivo. Moito espazo pero non todo aproveitábel.

Sucede o mesmo cos andeis da biblioteca da Cidade da Cultura, moi bonitos, pero o deseño, non tivo en conta que a súa función é a almacenaxe, dispoñendo os cantos en oblicuo desperdiciando tamén moito espazo.

A función práctica da Cidade da Cultura é subir autobuses de turistas a facer fotos e sacar logo titulares: “Cen mil persoas visitan a Cidade da Cultura” Visitantes, pero non se fala de cantos usuarios tivo o complexo.

A Cidade da Cultura define a política cultural e patrimonial da Xunta: grandilocuente e baleira.

A Xunta xa amosou cal é a súa forma de xestión, diciamos. Agora é tempo de ver a forma de xestión que quere facer e fai a cidadanía.

Artigo publicado no Lecer do pasado domingo

O patrimonio é noso

Vén de nacer unha nova criatura. Unha criatura que se todo vai ben irá medrando e medrando. Unha ferramenta moi útil para todos aqueles que traballamos ou nos interesamos polo Patrimonio Galego.

Trátase de patrimonio.net, un espaldarazo á creazón dunha gran asociación de Defensa do Patrimonio.

O proxecto pivota entre catro piares interrelacionados:

•Coñecer

•Divulgar

•Valorar

•Preservar

O grupo está aberto a todos os que queiran participar, tanto individuos como asociacións.

A tarefa inicial da Asociación é a de crear un Catálogo Social do Patrimonio co maior número posíbel de bens de calquera clase: arqueolóxicos, etnográficos, artísticos, etc…

Para isto contamos coa vosa participación xa que todos temos algo que aportar nesta gran tarefa. Todos poderemos introducir fichas de catalogación no web a partires do próximo Día das Letras Galegas

Patrimonio.net, supón a xuntanza de todos os que defendemos e amamos o patrimonio galego, supón subir un chanzo máis na laboura de asociacións, individuos e blogueiros que levan anos creando unha tendencia de valoración e respecto moitas veces oposto ás intencións institucionais. Patrimonio Social en Rede.

Hai un tempo sumabámonos á iniciativa de acender fachos de comunicación entre os diversos blogs para comunicarnos. Agora propoñemos acender entre todos un facho común para iluminar a cova na que se atopan moitos dos nosos bens máis prezados.

Para descubrir a proposta, entrade no propio web do proxecto, lede o post de Manuel Gago, pai da criatura, ou os lúcidos comentarios de Xurxo Ayán comparando dous modelos de xestión.

Corredoira Movie

Pasamos a vida na estrada. Tanto é a así que ás veces vemos a vida en clave de Road Movie, ou mellor de “Corredoira Movie”. Entre semana, por motivos laborais percorremos os concellos da provincia de Pontevedra. As fins de semana, por devoción, percorremos no De Lorean os recantos do país na procura de novas aventuras culturais coas que desfrutar e que logo tratamos de transmitir nestas páxinas.

Son escasos, pois, os días libres que ficamos na casa, en Compostela, pero os que quedamos son unha delicia. Compostela é unha excelente cidade para vivir, e para ser vivida. De feito consideramos o noso maior éxito o de poder vivir  nesta cidade.

Nós que somos composteláns de nacemento e non por casualidade, senón porque a nosa nai, coma un salmón remontou deliberadamente o Ulla para desovar en Compostela, tivemos sempre claro que queriamos voltar a esta cidade, alcanzar o grao de compostelán.

Os éxitos están no camiño, non na chegada, na forma, non no obxectivo, cousa que ás veces perdemos de vista nesta sociedade mourinhista, resultadista, na que a meta xustifica o camiño. O éxito está no xeito no que acadamos as victorias, non nas victorias en si mesmas.

Un dos maiores placeres que dá Compostela é o de erguerse pola mañán e ir á Praza de Abastos. Ir pasear entre os mellores produtos de Galiza, do mar e da terra. Pasear entre as robalizas de Arousa, as carnes da Ulloa ou os pementos de Arnoia e saborealos cos ollos e o nariz. Fitalos, preguntar, regatear, e se cadra comprar algo de peixe no posto das nosas amigas As Rianxeiras ou coller algo de carne no posto de Muñico.

Despois sentar a tomar un viño cerca da Praza, no Abastos ou en calquera outro sitio, quedar cun amigo, charlar, atoparse a un coñecido, improvisar un xantar ou quedar para  a noitiña para un cine, un teatro ou simplemente unha esmorga. Isto claro que se pode facer en calquera outra cidade, pero en Santiago é diferente, é compostelanear.

Normalmente identifícase Compostela co Casco Vello, pero o certo é  que existe unha dicotomía entre o Casco Vello e o Ensanche, de feito existe cáseque unha fronteira cultural.

Como habitantes do Ensanche, recoñecemos que a Zona Vella é incomparábel como marco. As ruelas, os pavimentos, os eixos perspetívecos que non por coñecidos deixan de sorprender, a pedra, sobre todo nos días chúmbeos que se confunde co ceo e tantas outras cousas.

Pero o Ensanche está últimamente a contraatacar. Ademais dos lugares de viñoteo, que están a deixar atrás aos do Casco Vello ensemismados no turismo, conta cos Cines Compostela, lugar polo que nos gusta caer de cando en vez. Trátase duns cines recentemente rexurdidos das súas cinzas e que compensan a incomodidade e pouca adaptación das súas salas cunha oferta pouco habitual que trata de ser alternativa a este concepto do “cinema familiar”.

De feito, é un dos sete cines que están a pasar Crebinsky en Galiza. O outro día achegámonos a vela. A sala estaba ateigada. Como dicía un amigo á porta –Home, se Crebinsky  non triúnfa en Compostela, mal asunto-.

O filme comeza cun excelente relato de animación que pon ao espectador en antecedentes dos avatares da parella de irmáns protagonista. O mini corto de animación serve ademais para introducir a dimensión Crebinski, un mundo de nenez, de  inocencia añorada.

Se ben a película adoece de certa falta de ritmo nalgún intre e se cadra dun guión un pouco máis desenvolto,máis traballado, na nosa opinión é un bo filme, un chanzo importante na escritura da historia do cinema en galego, sen dúbida o máis divertido.

Levándoo ao noso terreo o filme fala moi de esguello desa etapa da nosa historia que tanto nos gusta e á que xa lle dedicamos algunha xeira que é a da Febre do Wolfram en Galiza, acabada de rematar a Guerra Civil e no contexto da Mundial.

O filme, delirante de por si, amosa dun xeito disparatado, mais se cadra non moi distante da realidade, esa Galiza na que pululaban acorazados nazis e submarinos ingleses, no caso do filme americanos. Esa época na que o Réxime deixaba aos nazis explotar o noso wolfram para levar a cabo a súa paranoia colectiva do Terror.

Nesa clave temporal ten lugar a aventura de Feodor, Mijail e Mushka, na súa particular “Corredoira Movie” inevitablemente introspetiva, a nivel personaxe mais tamén a nivel comunidade.

Esa viaxe na que sen sabelo, van na procura da súa infancia, dunha infancia que quedou asolagada en Portomarín como tantas neneces que quedaron asolagadas polo soño gris dos que venceron a calquera prezo.

É un filme que fala da identidade, da procura da identidade a través de dous irmáns que están no mundo sen saber quen son, sen sequera preguntarse quen son porque son felices.

Dúas personaxes tenras, inocentes que nunca abandoaron a infancia e que viven alleos, no seu propio microcosmos, aos nazis, aos falanxistas e á Guerra Mundial,e que ademais, sen querer evitan que o Desembarco de Normandía deixase de ser tal e se producira en Galiza.

Todos somos un pouco Crebinsky. Os galegos de fóra de Galiza que se emocionan ao volver. Os galegos que tiveron que marchar da aldea e cada volta a ela ten algo de magnético. Mesmo nós, que simplemente nados en Compostela sentimos no desexo de vivir nesta cidade unha teima vital.

O filme remata cos dous irmáns á deriva sobre o baúl das súas lembranzas, da súa identidade. E quen de nós non estivo algunha vez á deriva?

Artigo publicado no Suplemento Lecer de onte

Retallos de vida

Polo traballo que facemos ultimamente, un traballo nos lúgubres arquivos municipais, ás veces sentímonos un pouco como osos en letargo. Ou máis ben como aquela toupa da fábula cantada de Javier Krahe, que un día se decidiu a subir á superficie,tendo que baixar ao momento cegado pola luz do cuarto menguante.A situación é lóxica, despois dos luminosos días na escavación da Lanzada do verán pasado, é moito contraste pasar a ser un habitante das necesarias cavernas do papel.

Pero o outro día, ao saír dun escuro arquivo, démonos de conta de que a primavera chegara, de que os campos xa se vestían do amarelo das chorimas e das xestas e os coches da clásica capa de po do pole dos piñeiros. En vez de volver á terra como o topo de Krahe decidímonos a rememorar os días lanzadeiros achegándonos ate Ribadumia, onde se está a levar a cabo a segunda parte das escavacións vinculadas ao Proxecto Pousadas do Salnés da Deputación de Pontevedra en colaboración co LaPa.

Dende hai aproximadamente dous meses, están a realizarse escavacións no Monte do Castro na parroquia de Besomaño deste concello salnesián. O formato é o mesmo que na Lanzada. Paixón, arqueoloxía e divulgación. Un proxecto de arqueoloxía social da Décima Onda guiado outra volta por Rafa, Roberto, Cristina e Vicky, a Moura das Tesouras e unha Brigada nº 6 que xa non é aquela amálgama de xente que chegou para formarse en arqueoloxía senón escavadores formados, autónomos que saben moi ben o que fan e por que o fan. Neste sentido, hai que considerar o obxectivo formador do Proxecto Pousadas coma un éxito.

Como diciamos, dous meses de escavación xa foron consumidos, polo que xa podemos ir tirando algunha conclusión do que foron atopando os compañeiros.

A priori, o castro de Besomaño está moi alterado por traballos de cantería de principios do século XX , o que causou un notable impacto no xacemento.Buscouse a zona menos afectada e formuláronse tres sondaxes. Pouco a pouco fóronse ampliando en función das necesidades e a día de hoxe, cada unha delas é unha xanela que se abre a tres ámbitos diversos da vida castrexa.

Coma nun filme de linguaxe contemporánea, o visitante a Besomaño contempla a vida, neste caso da cultura castrexa, a través de tres retallos que se complementan. Por suposto, as elipses argumentais aínda son moitas, pero polo menos imos tendo certezas de como era a vida no Monte do Castro.

No primeiro lenzo deste tríptico vemos o xa case canónico recinto doméstico castrexo, artellado en torno a unha cabana circular coa súa lareira e furado de poste con calzos. Ao redor desta cabana, outra serie de estruturas anexas, de planta máis ben oblonga, seguramente cortes ou almacéns, vinculadas a esa vida familiar, “privada”.

No segundo acto da obra ten lugar unha escena da vida dos artesáns de Besomaño. Neste sector apareceu unha cabana oblonga. A cabana, en forma e paramentos, moi parecida ás do sector anterior pero ben distinta en usos.

No interior desta choupana, apareceu unha pequena estrutura.Trátase dunha estrutura circular e adosada a un dos muros. Ao escavala apareceron signos de combustión, polo que parecía claro que se trataba dun forno, pero de que tipo? Un forno cerámico? Un forno de pan?

Un par de achádegos paracen solucionar a cuestión. No transcurso da escavación do forno apareceron dous moldes, un en pedra e outro en barro. Asemade apareceron materiais de desfeita de fundición de bronce, polo que a interpretación que manexan os arqueólogos é que se trate dun obradoiro metalúrxico.

Vista dun sector da escavación con varios espazos artellados en torno a uns chanzos

O último capítulo ofrécenos un fresco doutro dos trazos da vida económica deste poboado. Neste sector aparecen unha serie de estancias, anexas unhas ás outras cun eixe vertebrador claro. Trátase dunha pequena escalinata de tres chanzos que comunica os diversos espazos. Asemade, todos os espazos semellan estar delimitados por un muro que aínda non foi totalmente escavado. Aquí xa aparecen diferenzas co resto de sectores, pois a tendencia destes muros é máis rectilínea que a dos outros malia que finalmente acaban en curva.

Tamén os materiais atopados son diferentes xa que mentres nos outros sectores eran nomeadamente indíxenas, aquí sobrancean os materiais de importación, sobre todo as ánforas de orixe romano, tipo Dressel 1 e a omnipresente Haltern 70. Pero sobre todo é un achádego concreto o que nos dá pistas sobre o uso destes espazos. Trátase dunha peza en pedra que representa unha cola de cabalo e que se usaría, imbricado na parede, como amarradoiro para o gando.

Estes espazos serían, pois, cortes e edificios de almacenaxe pero xa dun xeito diferente dos que viamos anexos á vivenda no primeiro sector. Será por un cambio na sociedade, respondendo a momentos ditintos? Será porque teñen un carácter máis comunitario/público? Ou ao contrario, pertencerían a unha elite ou a algún membro desa elite? Só podemos agradar unha ampliación das escavacións para responder estas cuestións.

Unha vez vistas as estruturas quedan por ver os materiais, que tanta información achegan, sobre todo cun experto ceramólogo como Rafa na equipa.

Atopáronse uns 4.000 anacos de cerámica, moitísimos para o sector escavado, dos que a maioría son indíxenas e lisos, sen ningún tipo de decoración, malia que tamén hai materiais importados como as ánforas vistas ou indíxenas decorados como as rituais xerras tipo Toralla.

Como a peza estrela que hai en toda escavación debemos falar dun agarre de asa decorado dunha sítula de bronce. As sítulas son un tipo de caldeiro metálico empregados en contextos rituais e o seu achado non é frecuente no noso país.

Os materiais falan claramente dunha cronoloxía para este xacemento que abrangue dende o século II a.n.e. ao I da nosa era malia que seguramente haxa unha ocupación anterior que se albisca na existenza duns silos para gran escavados no xabre e que xa foran amortizados no momento de construción do sector das cortes  así como nun anaco de cerámica do Ferro I. Haberá que agradar futuras escavacións para esclarecer este punto.

Por outra banda, a Décima Onda xa comezou a súa campaña de divulgación cunha charla o pasado martes na Casa da Cultura de Ribadumia e que se supón a primeira dunha serie delas sobre a cultura castrexa no ámbito do Salnés e as Rías Baixas e que aínda non teñen data. En calquera caso, os interesados poderán informarse no blog da escavación alanzada.wordpress.

Asemade, pódense realizar visitas guiadas ao xacemento en proceso de escavación. Hai visitas para público xeral os próximos martes 19 e 26 de abril ás dez da mañá. De calquera xeito, para concertar visitas de grupo pódese chamar ao 600940133. Agardamos saír da topeira e seguir informando dos resultados deste interesante proxecto.

Ás Beiras do Larouco

Volvendo á Xironda

Na nosa entrega anterior xa falamos da Xironda anticipando que esta parroquia do Concello de Cualedro ten moita máis riqueza a parte do seu Entroido.

O Concello de Cualedro está formado por varios núcleos de poboación, dispersos, sen que haxa un núcleo claramente principal. A casa do Concello está en Cualedro pero ben podía estar na Xironda, que conta con máis habitantes malia verse minguado o seu censo por mor da emigración.

Como conta Antonio “Cabezallo”, -Na Xironda vivía tanta xente que cando había festa na contorna, a esmorga non comenzaba ate que chegasemos nós.-Estivemos falando un rato con Antonio “Cabezallo” ao carón do enorme forno comunal da Xironda dende onde nos fixo unha interpretación da aldea.

Unha das riquezas da Xironda é a súa forte presenza de grandes casa solariegas de pedra,con accesos en patín e as súas diversas dependencias anexas. Casas pensadas para o estilo de vida labrego, mais sobre todo gandeiro, que se levaba a cabo na Xironda.

A este respecto, a Xironda é testemuño vivo da rutura entre a sociedade galega tradicional e a posmoderna. O mundo da “aldea autárquica” fronte ao da “aldea global”.

-Antes todos os traballos eran comunais-contaba Antonio.-Todo o mundo viña ao forno a cocer o pan.-dixo sinalando a porta do edificio- E na Xironda chegou haber máis de sete mil cabras e ovellas, -seguiu- todas formando o mesmo rabaño. Cada un tiña o seu gando marcado, e segundo o número de cabezas que tivese, tocáballe unha cantidade de días ao ano levalas pastar- fixo unha pausa- Facíase a “roda” entre os veciños e así ninguén traballaba máis do necesario.

Logo a xente empezou marchar.-agora falaba con morriña na voz, e pensativo- A Arxentina moitos…a Barcelona algún outro,coma min.

-Ah, vostede estivo fóra?-preguntámoslle, comprendendo a tristura que escomezaba a destilar a súa faciana.

-Que si estiven fóra?, Aínda sigo.Unha vez que fun para aló viñeron os fillos, e logo os netos…e así pasou o tempo. Agora estou aquí polo Entroido. Iso non o perdo

-E onde prefire vivir? En Barcelona ou na Xironda?

-Aaai filliño-agora volvía ter un sorriso retranqueiro- A´miña idade un xa se pregunta onde prefire morrer non onde prefire vivir.

Despedímonos agarimosamente de Antonio “Cabezallo” quen quedaba na porta do forno, mentres retallos das súas lembranzas lle pasaban diante dos ollos.

Paseando pola Xironda comprendimos a tristura deste home. As casas da zona da igrexa e do forno, é dicir, o núcleo tradicional, estaban na súa meirande parte deshabitadas. En bo estado pero deshabitadas. Enormes casa de pedra que con pequenos cambios viviron centos de anos, esquencidas de socate.

Agora a xente vive en casa novas. Sáelles mellor facer casa nova e non arranxar as de pedra. Sen limitacións de espazo, creando novos barrios de expansión que son símbolo dunha sociedade que trocou nun segundo.

 

Unha das casas tradicionais da Xironda

Por suposto,as novas casa non son barbaridades urbanísticas. Son casiñas con outra distribución e feitas con materiais novos. A barbaridade urbanística é a do Concello de Cualedro ou a Deputación de Ourense por non elaborar un Pxom ou Plan director con axudas para conservar estas vivendas tradicionais. Aínda se está a tempo e se xeneraría, reactivando eses espazos, un dos centros urbanos tradicionais máis auténticos do país.

Toda esta bisbarra é unha bisbarra deprimida. A gandería xa non é o que foi, e o agro tampouco. Quen ten sorte, anda medio ano por Galiza adiante, ou por Portugal, facendo obras. É unha zona moi pouco dinamizada.O peor é que podería ser un referente, polo menos a nivel turístico, atendendo aos múltiples valores que ofrece ao visitante.

Os encantos do Larouco

A Xironda está ao pé desa gran serra divinizada polo mundo céltico que é o Larouco. O Larouco, ademais da riqueza paisaxística, tan grande que nin os eólicos a ensombrecen, ten elementos do Patrimonio moi interesantes.

Nos seus altos hai un neveiro que pertenceu aos Monterrei. Trátase dunha estrutura circular, coma un pozo, na que se acubillaba neve para esta familia, mais que segundo contan, tamén era aproveitada polos pastores quen almacenaban os cadavres das cabras que mataban para alimentarse no duro pastoreo da montaña.

Ten asemade covas que denotan este estilo de vida montañés onde se refuxiaban en inverno os pastores.

No Larouco hai tamén un curioso lugar: “A Peneda da Muller”. Trátase dunha caprichosa formación granítica, de grandes elementos verticais que ofrece evocadoras vistas. O nome vénlle porque un dos penedos disque semella a faciana dunha muller.

 

Penedo que semella unha faciana na Peneda da Muller

Nos penedos obsérvanse cazoletas e pías traballadas e outros elementos. Claro que non vamos aventurar que se trata dun santuario pagán, pero hai datos curiosos.

Ten unha conexión visual enorme co Castro de Saceda, o cal dende ese punto, obsérvase en toda a súa dimensión, todo un fito na paisaxe.

Ademais, todos os anos se celebra unha romaría nese exacto lugar á que sube a xente das aldeas das faldras do Larouco. A distancia é enorme e a subida dura. Non imaxinades ata que punto. Pero é máis, no lugar non hai capela nin nada, o único, un altar rupestre feito hai uns poucos anos.

Pero o máis importante, o Larouco é máxico, e aquí pode pasar calquera cousa. A maxia do lugar materialízase en tres altares galaico- romanos, un deles inscrito, que apareceron na súa superficie. Os altares estarían dedicados ao deus Larouco, identificado segundo Rodríguez Colmenero co Xúpiter romano.

San Millao e Saceda: dous castros impresionantes

Xa mencionamos o Castro de Saceda. Preto tamén está o de San Millao. Nas nosas xeiras, temos pateado bastantes castros e non esaxeramos dicindo que son dous dos xacementos máis impresionantes que temos visitado. O máis destacábel é o seu estado de conservación, sobre todo San Millao.

Vendo San Millao, parece que foi escavado e posto en valor. Nada diso. O castro quedou tal e como o deixaron hai dous mil anos. Debeu ocorrer algo parecido ao das casas tradicionais da Xironda. Nun momento dado, as necesidades da xente cambiaron de socate e as casas foron abandonadas.

Non é que se vexan os derrubos, é que as murallas levantan dous metros ou máis, e moitas das choupanas siguen en pé. Un castro con dous recintos enormes, o exterior defendido,ademais da muralla, por un enorme foxo e unha zona de pedras fincadas.

Saceda e San Millao. Dous castros impresionantes que serviron a Alfredo González para un recomendábel artigo sobre os oppida e os procesos de sinecismo: El castro de Saceda y la jerarquización territorial de la Segunda Edad del Hierro en el noroeste ibérico.

Dous castros que están a agardar que alguén repare neles para dinamizar a zona.

Pero hai máis. O xacemento romano de Santa Marta, a veciña necrópole de Medeiros, a igrexa románica de Vilar de Lebres, a cibidade de Grau, e seguindo.

Todo sen contar a riqueza paisaxística e os posíbeis roteiros de sendeirismo ou dacablo.

Non suxirerimos que haxa que “turistear” esta zona da Galiza para dinamizala, isto sería rachar o seu valor máis característico, senón facela visíbel.

 

Choupana do primeiro recintode San Millao coa muralla exterior ao fondo

A Comida e a durmida

Para quen se queira ir achegando, recomendamos a durmida na “Casa do Cruceiro”. En plena Xironda, unha cómoda e acolledora Casa de Aldea a trinta euros a habitación doble. A casa ten bar e conta cun plus: o excelente viño que fai Antonio. Un viño natural cen por cen, feito con agarimo por el e para el.

Para comer recomendamos cruzar a Raia e en sete minutos chegar a Vilar de Perdizes e buscar “O Cabazo”. Comida caseira portuguesa, da que destacan o bacallau, a vitela e os doces, e sobre todo o seu gorentoso viño caseiro, a prezos moi populares, uns quince euros por persoa.